بررسی ویژگی‌های آزمایشگاه ایمن و استاندارد و رعایت کلیه نکات ایمنی در یک آزمایشگاه در جهت حفاظت سلامت و ایمنی پرسنل و کاربرانی که از آزمایشگاه استفاده می‌کنند به‌ویژه در آزمایشگاه‌هایی که در مدارس راه‌اندازی می‌شود اهمیت ویژه‌ای دارد.
یکی از مکان‌های مهم در هر مدرسه و دانشگاه، آزمایشگاه‌ها هستند.
آزمایشگاه محلی برای انجام آزمایش‌های مختلف است و بسته به نوع آزمایشگاه فعالیت‌های متفاوتی در آن می‌توان انجام داد برای مثال فعالیت‌های مرتبط با آزمایشگاه شیمی با فعالیت‌های انجام شده در آزمایشگاه فیزیک متفاوت است و ازاین‌رو به تجهیزات و وسایل و روشهای ایمنی متفاوتی نیاز دارد.
اما تعدادی از مسائل وجود دارد که در هر آزمایشگاه صرف‌نظر از نوع آن برای رعایت نکات ایمنی باید انجام شود.
برای راه‌اندازی آزمایشگاه باید در ابتدا به ساختار فیزیکی آن دقت کرد.
زیرا معمولا در مدارس و دانشگاه‌ها نیاز به انجام کارگروهی است.
طراحی سکوبندی آزمایشگاه و میزبندی آزمایشگاه باید به گونه‌ای صورت گیرد که شرایط انجام کارهای گروهی را فراهم نماید.
تمامی ابزارها و تجهیزات پس از اتمام آزمایش به‌سادگی در جای خود قرار گیرند.
توجه ویژه به فضا، دکوراسیون، کابینت‌بندی آزمایشگاه، مهندسی ساختمان و نیز طراحی سیستم سکوبندی آزمایشگاهی و میزهای کار آزمایشگاهی اهمیت بسیار زیادی در پیشبرد اهداف آزمایشگاه دارد.
فضایی که باید برای آزمایشگاه درنظر گرفته شود باید از هر نظر مناسب باشد.
دیده می‌شود که در برخی مدارس انبارهای تاریک را برای آزمایشگاه درنظر می‌گیرند که این کاملا اشتباه است و می‌تواند خطرات جبران‌ناپذیری را برجای بگذارد.
ویژگی‌های آزمایشگاه ایمن و استاندارد را در این‌جا به‌صورت اجمالی بررسی می‌کنیم:
الف- فضای آزمايشگاه استاندارد
برای یک آزمایشگاه استاندارد و ایمن باید فضای مناسبی درنظر گرفت.
ابعاد فضا با توجه به تجهیزات آن مشخص می‌شود اما حداقل باید از ابعاد استاندارد و مشخصی پیروی نماید و فضاهای کوچک‌تر از حد استاندارد برای راه‌اندازی آزمایشگاه مناسب نیست.
ارتفاع سقف آزمایشگاه نیز حداقل باید بین سه تا سه‌ونیم متر بوده و کمتر از مقدار استاندارد نیست.
یک آزمایشگاه ایمن باید حداقل دو درب ورودی و دو درب خروجی داشته و محوطه درب‌ها باید به شعاع یک متر خالی بماند.
باید محلی مناسب برای انبار مواد شیمیایی در آزمایشگاه درنظر گرفته شود.
جهت تابش نور باید به گونه‌ای باشد که نور از سمت چپ به تخته یا وایت‌برد بتابد.
سکوها و میزهای کار کاربران آزمایشگاه در ردیف‌های پنج‌تایی قرارمی‌گیرد که در وسط هرکدام از سینک آزمایشگاهی باید استفاده شود.
ابعاد میزبندی آزمایشگاه نیز باید از ابعاد استاندارد آن با توجه به کاربری آزمایشگاه انتخاب شود.
از ویژگی‌های آزمایشگاه ایمن و استاندارد این است که میزهای کار آزمایشگاهی باید از روکش‌های ضد اسید یا سنگ گرانیت تهیه شوند تا در صورت استفاده از موادشیمیایی و اسیدی ازبین‌نروند و ظاهر زیبای خود را نیز از دست ندهند.
محل مناسبی برای قراردادن تاسیسات مختلف در میزبندی آزمایشگاهی باید درنظر گرفته شود که شامل:
• شیر آب
• پریز برق
• گاز شهری و … است.
زیر این میزها باید خالی بوده تا درصورت لزوم افراد بتوانند روی چهارپایه نشسته و بدون فشار واردشدن به مهره‌های کمر و گردن‌شان به‌راحتی کار کنند. زیرا به‌مرور زمان امکان بروز مشکلات زیر در کاربران به‌وجود می‌آید:
- • خستگی زودرس
- • آرتروز
- • خمیدگی ستون فقرات
- • و …
ویژگی‌های آزمایشگاه ایمن و استاندارد
پنجره‌ها باید از کف آزمایشگاه حداقل در فاصله 100 سانتی‌متر یا بیشتر قرار گیرند.
پنجره‌ها نباید در سطح کمتر از یک پنجم کف آزمایشگاه قرار گیرند.
نورپردازی آزمایشگاه از ویژگی‌های آزمایشگاه ایمن و استاندارد است که باید به‌خوبی به آن توجه شود.
روشنایی و نور از مهم‌ترین اصول و ویژگی‌های آزمایشگاه ایمن و استاندارد است.
برای تامین نور مورد نیاز از نورهای مصنوعی مثل لامپ‌های مهتابی استفاده شود.
مقدار و میزان نور مصنوعی مورد استفاده باید به‌صورت استاندارد انتخاب شود؛ استفاده از نور طبیعی مزیت‌های بسیاری دارد که استفاده از نور مصنوعی و مصرف انرژی را کاهش داده و باعث می‌شود فضای آزمایشگاه کمتر گرم شود.
دما در فضای آزمایشگاه از دیگر ویژگی‌های آزمایشگاه ایمن و استاندارد است.
دمای هوا در چنین محیط‌هایی معمولا 25 درجه سانتی‌گراد و رطوبت هوا نیز 65 درصد است؛ البته این مسئله در آزمایشگاه‌های مختلف می‌تواند متفاوت بوده و بسته به نوع کاربری آزمایشگاه ممکن است نیاز به دما یا رطوبت خاصی باشد.
کف آزمایشگاه باید از متریالی انتخاب شود که به‌سادگی تمیز و نظافت شده و کف آن حتما باید کفشوی داشته باشد.
در قسمتی از آزمایشگاه که از سینک آزمایشگاهی استفاده می‌شود می‌توان از صفحه‌های محافظ و مصالح غیرقابل نفوذ مثل پلاستیک‌های سخت یا گلازال استفاده کرد.
پریزها باید دارای اتصال به زمین بوده و نصب فیوز ایمنی در شبکه توزیع برق آزمایشگاه از مهم‌ترین ویژگی‌های آزمایشگاه ایمن و استاندارد است.
میزکار آزمایشگاهی نیز باید مجهز به لوله‌های تاسیسات شامل انواع شیرآلات آزمایشگاهی اعم از آب، گاز، بخار در صورت نیاز و پریزهای برق است.
لوله‌های فاضلاب در آزمایشگاه ایمن باید ضداسید و ضدچربی و از متریال ضد زنگ انتخاب شوند.
رنگ سقف و دیوارها و پوشش داخلی فضای آزمایشگاه می‌تواند از رنگ‌های روشن مثل سفید، آبی کمرنگ، کرم روشن، سبز بسیار کمرنگ یا بژ مات انتخاب شود.
ب- ظرفيت مناسب از ویژگی‌های آزمایشگاه ایمن و استاندارد
از دیگر ویژگی‌های آزمایشگاه ایمن و استاندارد ظرفیت و گنجایش مناسب آن است که فضای اصلی یک آزمایشگاه در ابتدا با توجه به امکانات و شرایط مورد نیاز برای انجام فعالیت‌های مختلف آزمایشگاهی سنجیده شود و معمولا بین 18 تا 20 نفر توصیه می‌شود.
زیادبودن تعداد پرسنل در آزمایشگاه کنترل آن را مشکل‌تر می‌کند و ممکن است انجام فعالیت‌های آزمایشگاهی موردنظر به‌سختی صورت گیرد و فرصت انجام درست کارها برای کاربران فراهم نشود. این کار همچنین از بی‌نظمی و شلوغی زیاد نیز جلوگیری می‌کند.
درصورتی‌که قصد دارید یک آزمایشگاه بزرگ و مجهز برای حداقل 30 تا 40 نفر کاربر را فراهم کنید باید بدانید که به تجهیزات و بودجه بسیار بیشتری نیاز خواهید داشت.
پس برای راه‌اندازی آزمایشگاه با ظرفیت دلخواه باید به:
نوع فعالیت فضای آزمایشگاه و میزان بودجه و هزینه راه‌اندازی آزمایشگاه دقت نمایید.
پ- امكانات و ویژگی‌های آزمایشگاه ایمن و استاندار
از دیگر ویژگی‌های آزمایشگاه ایمن و استاندارد امکانات آن است.
برای قراردادن وسایل کار و تجهیزات آزمایشگاهی نیاز به قفسه‌بندی و کابینت آزمایشگاهی است تا بتوان به‌صورت منظم و ایمن و وسایل کار را قرارداد.
از مهم‌ترین نیازهای یک آزمایشگاه استاندارد تجهیزات و امکانات آن است که می‌توان به: کمد نگهداری مواد شیمیایی، کمد آزمایشگاهی برای متریال‌های مختلف و انواع قفسه‌های آزمایشگاهی کمد ضد اشتعال و قفسه‌های قفل‌دار برای نگهداری از مواد خطرناک، سمی و اشتعال‌زا.
کپسول آتش‌نشانی، سطل شن
شیرآلات آزمایشگاهی، دوش و چشم‌شوی آزمایشگاهی
جعبه کمک‌های اولیه
قفسه و فایل برای نگهداری از کتاب‌ها، گزارشات، جداول و مدل‌ها
فایل مخصوص برای نگهداری وسایل ایمنی شامل دستکش، عینک و…
کمد نگهداری لباس و روپوش‌های آزمایشگاه و وسایل شخصی پرسنلهود آزمایشگاه و فن آزمایشگاهی برای تهویه هوا و خروج دود و بخارهای سمی ناشی از فعالیت‌های مختلفمیز توزین برای انجام فعالیت‌های بسیار دقیقکار در آزمایشگاه به‌شدت وابسته به مواد، وسایل و دستگاه است.کارکنان آزمایشگاه به‌طور مستقیم با آلودگی‌های میکروبی و ویروسی درگیر بوده و در شرایط سخت کار می‌کنند.